Straatbaksteen: beste jongetje van de GWW-klas

Straatbakstenen in het centrum van het Zeeuwse Oostburg

Uit een recent rapport van het onafhankelijke adviesbureau NIBE blijkt dat toepassing van gebakken klinkers een wezenlijke bijdrage kan leveren aan de verlaging van CO₂-uitstoot. Het overgrote deel van de wegen in Nederland wordt door gemeenten beheerd. Zij zijn dus een belangrijke speler in de implementatie van circulaire strategieën om CO₂ te reduceren, minder primaire grondstoffen te gebruiken en afval te voorkomen. Een van de meest impactvolle maatregelen is het vervangen van binnenstedelijk asfalt door elementverharding (lees: straatstenen).

Circulair bouwen

Het gebruik van straatbaksteen past ook nog eens prima in een op klimaatadaptatiegerichte strategie. Straatbakstenen kunnen bijdragen aan de beperking van wateroverlast en hittestress.

Naast deze gunstige milieu-impact heeft straatbaksteen een lange levensduur, zonder onderhoudsnoodzaak. Voor de productie ervan wordt hernieuwbare klei uit de rivieren gebruikt, die lokaal ruim beschikbaar is. Bakstenen gaan honderden jaren mee en worden vaak hergebruikt. Belangrijke eigenschap daarbij is dat straatbakstenen hun kleur niet verliezen en mooi verouderen. Daarmee voldoet straatbaksteen uitstekend aan de principes van circulair bouwen.

Straatbakstenen in het centrum van het Zeeuwse Oostburg

Biodiversiteit

Klinkt dit allemaal al bijna te mooi om waar te zijn: de winning van klei, grondstof voor baksteen, draagt ook nog eens bij aan nieuwe natuur, biodiversiteit en meer ruimte voor de rivier.

In 2022 bekrachtigde KNB, samen met 8 andere partijen, de zogenoemde Groene Afspraak over klimaatinclusieve en natuurpositieve kleiwinning langs Rijn en Maas. Medeondertekenaars zijn vijf natuur- en milieuorganisaties (Natuurmonumenten, ARK Natuurontwikkeling, Natuur en Milieufederatie Gelderland, Natuur en Milieufederatie Limburg, Staatsbosbeheer), plus drie bouwgrondstofwinners.

Aantrekkelijker, veiliger en ecologisch vitaler riviersysteem

De afgelopen 25 jaar heeft de succesvolle samenwerking tussen de natuur- en milieuorganisaties en de kleiwinsector op veel plekken geleid tot een aantrekkelijker, veiliger en ecologisch vitaler riviersysteem met een verbeterde biodiversiteit en groter natuurareaal (+ 12.000 hectare!). Klei is een oppervlaktedelfstof; er wordt niet meer dan 1,5 à 2 meter afgegraven. Sterker nog: het regelmatig verwijderen van klei uit de uiterwaarden van grote rivieren is noodzakelijk om het risico op overstromingen te verkleinen. Kleiwinning draagt dus bij aan een klimaatadaptieve inrichting van onze leefomgeving.

Charmante uitstraling

Milieuvriendelijk, natuurvriendelijk, duurzaam. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de charmante uitstraling van straatbaksteen. Gebakken klinkers of straatklinkers bepalen in hoge mate de aanblik en sfeer van onze leefomgeving. Ze geven straten, pleinen en parken een authentieke en sfeervolle uitstraling.

En bij de inrichting van de leefomgeving kan de ontwerper zich lekker uitleven: de stenen kunnen worden gelegd in verschillende verbanden, patronen en eindeloze variaties in maat en kleur.

Authentieke bestrating in Arnhemse wijk Geitenkamp

Innovaties

Ondanks alle bekende voordelige eigenschappen van straatbaksteen worden ook nog voortdurend innovaties bedacht. De Nederlandse straatbaksteenindustrie biedt sinds een aantal jaren een slanker keiformaat straatbaksteen aan. Deze heeft een dikte van 70 mm in plaats van de gebruikelijke 80 mm. Onderzoek wijst uit dat ‘Keiformaat 70’ dezelfde functionaliteit heeft als de reguliere straatbaksteen van 80 mm, maar minder klei vraagt en dus minder energie voor de productie en transport.

Om invloed uit te oefenen op de manier waarop hemelwater wordt afgevoerd, bestaat er waterpasserende (dichte) en waterdoorlatende (poreuze) bestrating.

Ook zien we nieuwe producten als doorgroeibare grasklinkers: grasbakstenen met uitsparingen voor gras, klaver en mossen. Die kunnen worden toegepast op parkeerplaatsen en opritten. Meer groen helpt tegen hitte en hitte-eilanden. Meer groen in de openbare ruimte levert meer flora, fauna en bodemleven op.

Monumentale woonwijk in Apeldoorn

Kortom: niet zo verwonderlijk dat architecten, ontwerpers en opdrachtgevers bewust kiezen voor straatbaksteen.

Zo ook Sander Baan, projectleider De Parken bij de gemeente Apeldoorn. “De Parken is een bijzondere, laatnegentiende-eeuwse wijk in onze stad met veel monumentale villa’s. Tussen 2017 en 2025 vervangen we daar de vooroorlogse beton- en asfaltwegen met 30-km zone door karakteristieke straatbakstenen.

De ontwerper heeft bewust gekozen voor een gebakken klinker die het beste past bij het unieke cultuurhistorische karakter van deze wijk met Rijksbeschermd stadsgezicht.

Los van de esthetische overwegingen kiest de gemeente Apeldoorn graag voor straatbaksteen vanwege de lange levensduur en de herbruikbaarheid. Vergeleken met andere verhardingsmaterialen als asfalt en beton heeft straatbaksteen de meest gunstige milieukostenindicator (MKI).”

Straatbakstenen in Apeldoornse wijk De Parken passen bij het unieke cultuurhistorische karakter van deze wijk

Meer straatklinkers, minder asfalt

In het Parijsakkoord zijn afspraken gemaakt om de wereldwijde opwarming te beperken tot maximaal 2 graden Celsius. Om ernstige klimaatverandering te voorkomen, mag wereldwijd een maximale hoeveelheid CO₂ worden uitgestoten.

Het grootste deel van de wegen (80%) is in beheer van gemeenten en ligt in stedelijk gebied. Deze wegen zijn deels gemaakt van asfalt en deels van elementverhardingen. Als het aandeel asfalt afneemt, door het op natuurlijke momenten te vervangen door elementverharding of bij nieuwbouw voor elementverharding te kiezen, leidt dat tot minder CO₂-uitstoot.

(Bron: ‘Infrastructuur binnen planetaire grenzen’, NIBE, onafhankelijk, toonaangevend, maatschappelijk betrokken adviesbureau op het gebied van duurzaam en circulair bouwen)

R-ladder

Het gebruik van straatbaksteen past goed binnen het streven naar een circulaire bouweconomie. Een belangrijke indicatie daarvoor is dat het product hoog scoort op de R-ladder (zie illustratie). Hoe hoger op de R-ladder, hoe lager het grondstofgebruik. Straatbaksteen onderscheidt zich door de hoge mate van re-use (hergebruik). Dat scoort veel hoger op de circulariteitsladder dan recycle.