Veel gestelde vragen

Wat is keramiek?

Keramiek is de verzamelnaam voor alle voorwerpen die van gebakken klei zijn gemaakt. Het begrip keramiek is afkomstig van het Griekse woord 'Keramos', dat staat voor leem, pottenbakkersklei ofwel 'werk gemaakt van aarde'. Klei wordt nadat het bewerkt, gevormd en gedroogd is, gebakken tot een steenachtig materiaal: keramiek.

Hoe onderscheid keramiek zich ten opzichte van andere materialen?

Keramische producten zijn uniek door de esthetische kwaliteiten en het zeer duurzame karakter. De bestandheid tegen zware weeromstandigheden en chemische en mechanische belastingen is groot. Bovendien zijn de producten kleurvast, vrij van schadelijke stoffen en weinig milieubelastend door de lange levensduur zonder onderhoud. Over de duurzaamheidsaspecten is meer te lezen bij het thema Duurzaamheid.

Hoe combineert de keramische sector traditie en innovatie om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken?

In een notendop: De keramische sector weet traditie en innovatie perfect te combineren. Het scala van keramische toepassingen is breed, van bouwproducten tot consumptiegoederen. De keramische industrie gebruikt industriële processen en de nieuwste technologie. Daarmee worden consequent innovatieve oplossingen ontwikkeld om nieuwe of verbeterde toepassingsmogelijkheden te creëren. Bovendien wordt invulling gegeven aan de hedendaagse maatschappelijke uitdagingen en de wensen van ontwerpers en eindgebruikers. Het industriële proces staat borg voor zuinig gebruik van grondstoffen, efficiënt energiegebruik, een goede milieuprestatie en een gegarandeerde productkwaliteit.

Wat is bouwkeramiek?

Onderscheid wordt gemaakt tussen bouwkeramiek, technische en vuurvaste keramiek en aardewerk en porselein. Onder bouwkeramiek vallen alle bouwproducten die van gebakken klei zijn gemaakt. Voorbeelden daarvan zijn straatbaksteen, metselbaksteen, keramische binnenmuursteen, keramische dakpannen, keramische wand- en vloertegels, maar ook sanitair en gresbuizen.

Keramische bouwmaterialen hebben gemiddeld een levensduur van meer dan een eeuw. Het grondstofgebruik in alle levenscyclusfasen is mede daardoor zeer efficiënt. De unieke eigenschappen van bouwkeramiek zorgen ervoor dat keramiek een fundamentele rol in de bouwsector blijft spelen.

Wat zijn de feiten en voordelen?

Wat wordt verstaan onder vuurvaste- en technische keramiek?

Minder bekend zijn de vuurvaste producten voor industriële toepassingen en keramiek voor hoogwaardige technische toepassingen. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt in de elektronica en voor onderdelen in de machinebouw, autobranche en ruimtevaart. Keramiek wordt zelfs toegepast in de medische sector en in de tandheelkunde. Bijvoorbeeld voor kunstgewrichten, implantaten en vullingen.

Wat wordt verstaan onder aardewerk en porselein

De vele soorten gebruiks- en sieraardewerk en porselein behoren tot de fijnkeramiek. De zuiverheid van de klei, en daarmee samenhangend de temperatuur van het bakken, bepaalt of er sprake is van porselein, aardewerk of steengoed. Porselein ontstaat uit een zeer hoogwaardige klei en levert na het stoken op hoge temperaturen een glashard product op. Aardewerk wordt van iets minder hoogwaardige kleisoorten gemaakt en kan alleen op lagere temperaturen worden gebakken. Steengoed zit kwalitatief tussen porselein en aardewerk in.

Welke grondstoffen worden gebruikt?

Klei is de belangrijkste grondstof voor de productie van bouwkeramiek en fijnkeramische producten. Rivierklei vormt het hoofdbestanddeel van de Nederlandse keramische bouwproducten metselbaksteen, straatbaksteen en keramische dakpan. Deze grondstof wordt gewonnen in de uiterwaarden van de grote rivieren van Nederland. Dat gebeurt sinds begin de jaren negentig volgens een nieuwe methode; het 'reliëfvolgend ontkleien'. Daardoor zijn sinds die tijd vele duizenden hectares nieuwe natuur ontstaan. De website www.kleiwinning.nl biedt veel informatie over Duurzame Kleiwinning.

Klei is in ruime mate aanwezig. De aanvoer door de rivieren is bovendien een hernieuwbaar proces. Uit wetenschappelijk onderzoek door Deltares uit 2009 blijkt dat jaarlijks meer klei in de uiterwaarden wordt afgezet dan wordt gewonnen.

Keramische tegels en ander fijnkeramiek worden gemaakt van zuivere minerale grondstoffen zoals klei en zand afkomstig uit groeves. Voor de productie van tegels is verhoudingsgewijs een beperkte hoeveelheid klei nodig waardoor de aanwezige voorraden nauwelijks worden aangesproken. De winning van deze grondstoffen gebeurt zeer zorgvuldig, met respect voor flora en fauna. Na afgraving krijgen de kleiwinningsgebieden een nieuwe bestemming, veelal als natuurgebied. In gebieden die vallen onder de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen en Natura 2000 voeren de kleiwinners na de exploitatieperiode altijd een milieuherstelplan uit.

Kan slib dienen als grondstof voor de keramische industrie?

Dat is onder meer afhankelijk van de samenstelling. Aandachtpunten die vaak voor beperkingen zorgen zijn vooral:

Chloride gehalte (speelt hier waarschijnlijk een belangrijke i.v.m. zoute water)
Zwavelgehalte (sulfaten)
Organisch koolstofgehalte
Constantheid van de samenstelling
Voorraad en beschikbare hoeveelheden.

Om de samenstelling en mogelijkheden nader te onderzoeken wordt vaak gebruikt van de services en kennis bij het TCKI (Technische Centrum Keramische Industrie).

Hoe verloopt de productie?

De moderne procestechnologie in de keramische industrie staat borg voor efficiënt energiegebruik, een minimale hoeveelheid reststoffen en een minimale milieubelasting. Dit komt doordat energiebesparing en het terugdringen van emissies al decennia lang belangrijke speerpunten van de keramische industrie vormen.

Opvallend is dat in het gehele productieproces vrijwel geen afval vrijkomt en afval dat al vrijkomt direct wordt hergebruikt of elders als nuttige stof wordt toegepast.

Om van klei keramisch product te maken wordt een productieproces doorlopen dat vandaag de dag vergaand is geperfectioneerd en geautomatiseerd. Het is een beheersbaar proces met als processtappen, kort samengevat:

voorbewerking van de klei
vormgeving van het gewenste product
drogen
bakken

Voorbewerking van de klei

Na de winning wordt de klei opgeslagen om een homogeen grondstofmengsel te krijgen. De voorbereiding van de klei vindt in verschillende fasen plaats. De klei wordt na de eerste opslag, gekneed en/of gewalst om de vereiste korrelgrootte te verkrijgen en vervolgens opnieuw opgeslagen voor enkele dagen tot zelfs enkele maanden.

Voordat de klei wordt verwerkt, wordt het vochtgehalte gecontroleerd. Soms moet water worden toegevoegd om de juiste consistentie te krijgen voor het vormen. Afhankelijk van het type keramisch product kunnen grondstoffen als houtzaagsel of residu uit de papierindustrie worden toegevoegd om de porositeit van het eindproduct te verhogen.

Vormgeving van het gewenste product

Voor de productie van bakstenen wordt de klei gevormd in een mal of in de gewenste vorm geëxtrudeerd en vervolgens op maat gesneden. Bij de productie van dakpannen kan de klei een proces in twee fasen ondergaan. De vormgeving vindt dan na de extrusie plaats, afhankelijk van het type dakpan dat wordt gefabriceerd. Bijvoorbeeld, voor Tuiles du Nord wordt de geëxtrudeerde klei tussen twee mallen geperst.

Bij de vormgeving van fijnkeramische producten wordt een aantal methodes toegepast. De waarschijnlijk oudste en meest bekende methode is de plastische vormgeving: het (op)draaien. Op deze manier worden symmetrische modellen gemaakt, zoals borden, kopjes en vazen. Bij deze methode kan ook nog gebruik worden gemaakt van gipsvormen die tevens dienen voor de onttrekking van water uit de kleimassa. Voor het vormen van asymmetrische en/of producten met meer ingewikkelde vormen, zoals wastafels en closetpotten, wordt de vloeibare kleimassa in gipsvormen gegoten. Doordat de gipsvorm water onttrekt aan het product, ontstaat een vormvaste contactlaag.

Het vormen van keramische vloer- en wandtegels gebeurt door het samenpersen van vooraf bereid poeder in een veelal stalen matrijs. De kleimassa heeft hierbij een relatief laag vochtgehalte (4-8%). Tenslotte kan extrusie worden genoemd. De vochtige massa wordt daarbij door een (matrijs-) mondstuk geperst.

Drogen en bakken

De gevormde klei wordt gedroogd om het vochtgehalte te verlagen en vervolgens in ovens gebracht om te bakken. Wanneer het bakproces is afgelopen en de producten afgekoeld zijn, worden ze verpakt voor verzending. In alle stadia van het productieproces wordt een gedegen kwaliteitscontrole uitgevoerd.